Powiat szydłowiecki – wykaz obiektów

Gmina Chlewiska

Chlewiska

• data powstania: 1511-12 r.
• odbudowy i przebudowy: 1777, 1923-24
• materiał: kamienno-ceglany
• status zabytku: tak
• adres: ul. Kościelna 2a, 26-510 Chlewiskach

W Chlewiskach już w XIII w. istniała katolicka świątynia. Fragmenty jej romańskich murów wykorzystano w czasie budowy nowego, gotyckiego kościoła w latach 1511-1512. Po mimo kilku przebudów w świątyni nadal można oglądać cenne detale architektoniczne.

Obok znajduje się murowana dzwonnica z końca XVIII w.

Figura św. Jana Nepomucena

Jan Nepomucen – inaczej Jan z Pomuk – był czeskim duchownym, który z rozkazu króla został uwięziony, torturowany, a potem wrzucony z mostu Karola do Wełtawy. Według legendy jego ciało udało się odnaleźć dzięki światłu, które podświetliło rzekę.

Jan Nepomucen chroni pola uprawne przed powodzią i suszą. Jest patronem mostów, opiekunem życia rodzinnego.

• adres: ul. Cmentarna
• parking: utwardzony

Cmentarz rzymsko-katolicki zlokalizowany jest zachodniej części miejscowości, przy drodze do Stanisławowa.

Nadolna

Miejscowość Nadolna w XIX w. należała do dóbr i zakładów żelaznych w Chlewiskach. Od 1827 r. działał tu samodzielny wielki piec.

Zlokalizowany jest tu kościół pw. Najświętszego Serca Jezusowego. Świątynia do dziś funkcjonuje w zaadaptowanym na cele sakralne podworskim budynku gospodarczym.

Przed kościołem tablica pamiątkowa z 2004 r. poświęcona Witoldowi Mokiejewskiemu – organizatorowi i fundatorowi budowy kościoła w Nadolnej.

• adres: Nadolna 25

W północnej części miejscowości, przy drodze Rusinowa, znajduje się cmentarz parafialny z mogiłami i pomnikiem poświęconym żołnierzom i partyzantom poległym w latach 1939-45.

Pawłów

• kaplica murowana
• data powstania: 1896 r.
• status zabytku: tak
• adres: skrzyżowanie drogi 727 i drogi do miejscowości Krawora
• parking: brak

Murowana kaplica powstała w tym miejscu w końcu XIX . Wcześniej istniała tu budowla drewniana, którą zniszczyły wezbrane wody rzeki Szabasówki.

Po wybudowaniu w Pawłowie kościoła, w którym zaczęto odprawiać msze święte – budynek pełnił funkcję kaplicy przedpogrzebowej.

Kaplica, poddana niedawno renowacji, to „cenny dokument dziejów parafii i miejscowości, zajmujący ważne miejsce w krajobrazie kulturowym wsi”.

• adres:
• status zabytku: tak
• parking: brak

Najbardziej charakterystycznym elementem cmentarza cholerycznego założonego w 1851 r. jest krzyż z dwiema równoległymi poprzeczkami. To tzw. karawarka, czyli krzyż choleryczny, który miał chronić mieszkańców przed nagłymi nieszczęściami i przede wszystkim epidemiami.

Cmentarz zlokalizowano poza wsią. Stał się miejscem pochówku dla ofiar cholery z roku: 1855, 1894, 1904, a może także 1867 i 1873.

Miasto i gmina Jastrząb

Gąsawy Plebańskie i Rządowe

• adres: Gąsawy Rządowe-Niwy 102
• status zabytku: nie

Kościół w Gąsawach istniał już w XV w., kiedy to ziemie te – wraz z całym tzw. kluczem iłżeckim, należały do biskupów krakowskich Była to modrzewiowa świątynia pw. Wszystkich Świętych, która w 1434 – decyzją kardynała Oleśnickiego stała się filią parafii w Jastrzębiu. Kościół w Gąsawach rozebrano w 1906 r.

To tu w Gąsawach Plebańskich pierwotnie znajdował się cudowny obraz Maryi Panny Bolesnej.

Współczesny kościół parafialny znajduje się w Gąsawach Rządowych – jego patronem jest św. Edward Wyznawca. Wybudowany został w latach 1990-93 wg projektu Stanisława Dworaka.

Przy kościele znajduje się figura Matki Boskiej Saletyńskiej / Matka Boska Płacząca, a także kamienna rzeźba upamiętniająca biskupa Edwarda Materskiego, który w 1991 r. erygował parafię.

Jastrząb

Jastrząb został założony w początkach XV w. Należał do biskupów krakowskich. Dzięki nim powstał tu drewniany dwór, miejscowość zyskała prawa miejskie, a z czasem wybudowano także kościół.

Wkrótce Jastrząb, po ponad 150. letniej przewie, ma odzyskać prawa miejskie.

• status zabytku: tak
• adres: ul. Jana Pawła II 8

Drewnianą świątynię wystawili w Jastrzębiu, jego założyciele i właściciele – biskupi krakowscy. Po powstaniu świątyni w 1434 r. Zbigniew Oleśnicki przeniósł tu parafię z pobliskich Gąsaw. W 1677 r. drewniana świątynia została zastąpiona murowaną. Ta również nie przetrwała do naszych czasów.

Kościół, który możemy dziś oglądać powstał na początku XX w. Choć w jego sylwetkę włączone są fragmenty starszej budowli (prezbiterium i zakrystia z XVII w.).

W kościele znajduje się malowany na desce obraz Matki Bożej Bolesnej datowany na XVI lub XVII w.

• status zabytku: tak
• adres: Jastrząb
• parking: nieutwardzony teren przed cmentarzem; utwardzona droga dojazdowa

Cmentarz znajduje się na zachód od kościoła, przy drodze wojewódzkiej. Zachowały się na nim nagrobki pochodzące z poł. XX w. Wiele z nich wykonanych jest z miejscowego piaskowca.

Gmina Mirów

Mirów

• status zabytku: nie
• adres: Mirów Stary 28

Kościół w Mirowie powstał w latach 80. XX w. Według projektu Władysława Pieńkowskiego. Parafia powstała dzięki zaangażowaniu księdza Bonwentury Stachury, który w 1947 r. został wikariuszem parafii w Jastrzębiu. Pierwsze msze odprawiał w Mirowie w zaadoptowanej na ten cel oborze dworskiej.

Kościół powstał w latach 1979-1985.

Za kościołem zachowała się drewniana dzwonnica z 1948-49 r.

• status zabytku:
• adres: Mirów
• parking: nieutwardzony teren przed cmentarzem

Cmentarz w Mirowie położony jest przy skrzyżowaniu dróg. Z nekropolii rozciąga się rozległa panorama na dolinę rzeki Iłżanki.

Wśród nagrobków zwracają uwagę wykonane w XX w. z kamienia w formie płaskorzeźb.

Gmina Orońsko

• status zabytku: tak
• data powstania: 1841
• materiał: murowana, otynkowana
• adres: Topolowa 1

Kaplica powstała na terenie należącym do majątku Orońsko w 1841 r. Jej projektantem był Franciszek Ksawery Christiani.

Od 1945 r. wikariusze z Kowali odprawiali w niej msze dla okolicznych mieszkańców, a w latach 1957-77 pełnia funkcję kościoła parafialnego w Oroński. W 1978 r. została zdekonsekrowana, dzięki czemu może obecnie służyć jako przestrzeń wystawiennicza Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku.

Więcej o Orońsku

• materiał: murowana
• status zabytku: nie
• adres: Brandta 36

Przez lata budowa kościoła w Orońsku napotykała na liczne trudności. Od 1957 r., w którym złożono miejscową parafię, do 1978 r. – funkcję świątyni pełniła niewielka kaplica (mieszcząca się na terenie zbytkowego parku dworskiego). Dopiero w 1978 r. udało się oddać do użytku wiernych większy kościół, którego budowę rozpoczęto już w 1959 r.

Łaziska

• status zabytku: tak
• data powstania: 1791 r.
• materiał: murowana z drewnianą, malowaną figurą
• adres

Murowana kapliczka z czterospadowym sachem krytym dachówką kryje rzeźbioną w drewnie, malowaną figurę św. Jana Nepomucena.

Kapliczka – na co wskazuje data powstania – wybudowana została na pamiątkę podpisania Konstytucji 3 Maja. To jeden z nielicznych, zachowanych do naszych czasów, obiektów upamiętniających to wyjątkowe wydarzenie.

Miasto i gmina Szydłowiec

Szydłowiec

• data powstania: XV/XVI w.
• materiał: murowany z piaskowca
• status zabytku: tak
• adres: ul. Zakościelna 13

Świątynia szydłowiecka, wybudowana oczywiście z miejscowego piaskowca, zachowała swój wygląd sprzed wieków. Potężna, niemal monumentalna i do tego warowna. Co szczególnie dobrze widać od strony południowej.

Kościół sprzed 500 lat

Pierwsza szydłowiecka świątynia katolicka była drewniana i powstał na początku XV w. z fundacji Jakuba i Sławka Odrowążów. Pod koniec XV w. zaczął powstawać kościół murowany. Do jego ukończenia w 1525 r. doprowadził Mikołaj Szydłowiecki. Dobudowując kaplicę, która pełnić miała funkcję nekropolii Szydłowieckich oraz fundując m.in. ołtarz główny. W XVII w. dodano jedynie kruchty (przedsionki przed wejściami) zachodnią i północną.

Późnorenesansowy ołtarz

Kościół posiada niezwykle bogate wnętrze. W ołtarzu znajduje się późnogotycki poliptyk oraz późnorenesansowa grupa rzeźb prezentująca koronację Najświętszej Marii Panny.

Do wyjątkowych dzieł sztuki sepulkralnej należą nagrobki zachowane w kościele. Z czerwonego marmuru powstała kunsztowna płyta nagrobna Mikołaja Szydłowieckiego.

A może Samostrzelnik?

Sklepienie nawy głównej pokryte jest polichromią. Historycy sztuki podejrzewają, że może to być dzieło Stanisława Samostrzelnika – wyjątkowego malarza i iluminatora. Akurat kiedy powstało sklepienie mieszkał w Szydłowcu i na zamówienie Krzysztofa Szydłowieckiego wykonywał ilustracje do księgi prezentującej genealogię rodu Szydłowieckich.

• adres: ul. Kamienna

Już w XVII w., w pobliżu dzisiejszej Góry Trzech Krzyży, działało wyrobisko piaskowca. Z czasem obok pojawiła się hałda, na którą przewożono niepotrzebne skały i ziemię. Tak powstała góra.

A kiedy pojawiły się na niej trzy krzyże? Nie wiadomo. Możliwe, że w czasie jednej z licznych w poprzednich wiekach epidemii. Dziś na wzniesieniu poza krzyżami znajduje się figura Matki Boskiej.

Góra Trzech Krzyży to świetny punkt widokowy. Na północy panorama miasta, na zachodzie zalew.

• adres: ul. Kamienna 66

Cmentarz znajduje się w południowej części miejscowości, prowadzi do niego prosto z rynku ul. Kamienna. Na nekropolii zachowało się wiele nagrobków wykonanych z szydłowieckiego nagrobka.

Znajdują się tu mogiły żołnierzy z okresu I wojny światowej oraz wydzielona kwatera – cmentarz wojenny żołnierzy poległych w latach 1939-45.

• adres: ul. Wschodnia
• status zabytku: tak

Cmentarz żydowski założony został w Szydłowcu w XVII w. Należy do najlepiej zachowanych nekropolii żydowskich w Polsce. O jego wyjątkowej wartości decydują bogato dekorowane piaskowcowe płyty nagrobne pochodzące z warsztatów lokalnych kamieniarzy. Są świadectwem istnienia dużej społeczności żydowskiej w mieście, a także świadectwem umiejętności miejscowych rzemieślników.

Wysoka

Wysoka, bo położna na wzgórzu.

Stąd pochodził Michał Mosiołek (1867-1898) – pisarz ludowy, pierwszy chłopski korespondent tygodnika Zorza, w którym opublikował artykuł o życiu rodzinnej wsi. Pisał także do innych gazet. Poruszał tematy związane z problemami społecznymi chłopów oraz gospodarką na roli. Zgromadził księgozbiór, który udostępniał miejscowym. Pracował także jako introligator, robotnik rolny, cieśla i skrzypek. Pochowany w Wysokiej.

• status zabytku: tak
• adres: Wysoka 35

Parafia w Wysokiej powstała w XIV w. Obecna świątynia powstała w latach 1872-1875. Wzniesiono ją z piaskowca szydłowieckiego. Jest to budynek jednonawowy, orientowany, przykryty dachem dwuspadowym z sygnaturką od strony prezbiterium.

Front kościoła zwieńczony jest żelaznym krzyżem z datą 1872

Ciekawostką jest tabliczka poświęcona dwóm lub trzem żołnierzom francuskim z rodu de Malmon, którzy ranni trafili do Wysokiej w czasie kampanii napoleońskiej i tu zdecydowali się osiedlić.

W kapliczkach otaczających kościół – prace księdza Stanisława Drąga z Radomia.

• status zabytku: tak
• adres

Cmentarz w Wysokiej położony jest we wschodniej części miejscowości, przy głównej drodze prowadzącej do Zdziechowa. Zachowały się na nim nagrobki z XIX w. – w tym figuralne wykonane z szydłowieckiego piaskowca, czy posiadające żeliwne, ozdobne ogrodzenie.