Dionizy Czachowski urodził się w 1810 r. w miejscowości Niedabyl (gmina Stromiec, powiat białobrzeski) – należącej wraz z pobliską Suchą Wolą – do jego rodziców: Józefa i Joanny z Krzyżanowskich. W 1811 r. rodzina sprzedała majątek i dzierżawiła inne folwarki Dzieciństwo spędził w Gutowie.
Dionizy stracił rodziców w młodym wieku. Zajęła się nim siostra Scholastyka, której sytuacja materialna, dzięki małżeństwu z Andrzejem Badowskim z Bukówna, pozwalała na zajęcie się młodszym bratem. Dzięki niej Dionizy mógł się kształcić. Od 1820 r. pobierał nauki w Radomiu i prawdopodobnie w 1829 r. ukończył radomskie Gimnazjum Pijarów.
Dionizy Czachowski w Dąbrówce Nagórnej
W kolejnych latach Czachowski dzierżawił różne majątki w okolicach Radomia (m.in. Gutów, w którym dorastał). W 1830 r., gdy ożenił się Eufemią Kalisz, osiadł w Dąbrówce Nagórnej. Tu przyszła na świat co najmniej trójka ich dzieci (Piotr – zmarł w dzieciństwie, Józefa, Wiktoria).
Czachowski na Ukrainie
W 1839 r. Czachowski wraz z rodziną przenieśli się na Ukrainę do majątku odziedziczonego po babce Katarzynie. Urodziły się kolejne dzieci (Julia, Karol, Klementyna i Adolf). Siódmym i ostatnim była – Eufemia. Zapewne przy jej porodzie lub wkrótce po nim zmarła pani Czachowska. Pochowana został w 1849 r. w miejscowości Rzyszczów nad Dnieprem.
Majątek w pobliżu Dniepru prowadzony przez Dionizego dobrze prosperował i przynosił spore zyski. Mimo tego około 1860 r. Czachowski zdecydował o powrocie w rodzinne strony. Zamieszkał w Jankowicach.
U Langiewicza
W 1863 r. Czachowski ruszył do Wąchocka, gdzie wraz z synami zgłosił się do służby w oddziałach powstańczych tworzonych przez Mariana Langiewicza.
Mimo braku wykształcenia wojskowego, a zapewne także doświadczenia w tym zakresie (najprawdopodobniej nie wziął udziału w powstaniu 1831 r.) Dionizy wykazywał się niezwykłym talentem.
Czachowski podporządkowywał sobie powstańcze oddziały działające w widłach Wisły i Pilicy. Dzięki jego aktywności powstanie na terenach ówczesnego sandomierskiego nie wygasło.
Naczelnik Wojenny – Bicz na Moskali
W 1863 r. Czachowski został mianowany Naczelnikiem Wojennym województwa sandomierskiego. W ciągu blisko dwóch miesięcy działań stoczył 6 bitew z oddziałami rosyjskimi.
Ostatnią potyczkę stoczył 6 listopada 1863 r. między Wierzchowiskami a Krępą Kościelną. Zginął pod Jaworem Soleckim. Zwłoki Czachowskiego Rosjanie wystawili na widok publiczny w Radomiu, a pogrzeb w Bukównie odbył się w tajemnicy.
W miejscu, w którym zginął Czachowski, staraniem ks. Jana Wiśniewskiego (więcej o nim tutaj) wymurowano pamiątkowy obelisk.
W 1938 r. prochy Czachowskiego z Bukówna przeniesiono uroczyście do Radomia i pochowano w mauzoleum przed kościołem pw. św. Katarzyny. W 1940 r. ukryto je w kościele, by nie zostały zniszczone przez okupanta. Od 1981 r. spoczywają w specjalnym sarkofagu. Symboliczny grobowiec (cenotaf) oraz pomnik poświęcony stoczonym przez powstańców walkom znajduje się się w Radomiu na placu 72. Pułku Piechoty – to tzw. Mauzoleum Dionizego Czachowskiego.
Literatura
- Stanisław Długosz, Czachowski
- Wiktor Paszkowski, Pułkownik Dyonizy Czachowski, bohater powstania 1863 roku