Poświętne położone jest przy drodze z Radomia do Kozienic. Na niewielkim placu w centrum miejscowości stoi pomnik króla Władysława Jagiełły. Skąd tu król?
Zapusty króla Władysława Jagiełły
W czasach, w których wokół rozciągała się Puszcza Radomska, a miejscowość była częścią wsi Jedlnia, tak jak obecnie prowadził tędy trakt z Radomia (w którym stał zamek królewski) w stronę Kozienic, gdzie istniał niewielki, królewski dworek myśliwski. Ze względu na to, że królewskiemu orszakowi taką odległość trudno było pokonać jednego dnia – przygotowano dodatkowe miejsce na odpoczynek – właśnie w niewielkiej osadzie Jedlna.
Król Władysław Jagiełło bywał tu wielokrotnie, głównie w czasie zapustów, czyli w karnawale i niewątpliwie przyczynił się do rozwoju miejscowości. Ufundował tutejszy kościół, a mieszkańcom nadał przywileje. Bawił się tu, odpoczywał, ale także podejmował decyzje polityczne.
Poświętne i polityka
W roku 1430 r. właśnie w Jedlni Jagiełło podpisał pewien przywilej dla szlachty polskiej. Było to swoiste przekupstwo, dzięki któremu zapewnił tron swojemu synowi. Dokument ten to statuty jedlneńsko-krakowskie. Na jego mocy szlachcice zyskali nietykalność osobistą, nikt nie mógł być uwięziony bez sądu, a na dodatek tylko szlachcice mogli być wybierani na urzędy kościelne. Dokument miał kolosalne znaczenie w kontekście kształtowania się polskiej monarchii i dalszej historii kraju.
Replikę przywilejów jedlneńsko-krakowskich można dziś oglądać na wystawie stałej w Muzeum Czartoryskich w Krakowie – jako element sensorycznej ścieżki zwiedzania.
Poświętne i pieniądze
W otoczonej przez lasy Jedlni zajmowano się nie tylko polowaniami, działało tu wielu bartników. Pozyskiwany przez nich miód przynosił starostwu radomskiemu znaczne dochody. Pracę bartników regulował specjalny kodeks „sięgający swymi korzeniami może i XII w.” To zwyczajowe prawo znamy przede wszystkim dzięki temu, że jego fragmenty spisał w XIX w. – proboszcz parafii w Jedlni – Józef Gacki.
Prawa i obowiązki bartników to tzw. prawo obelne.
Kościół w Jedlni
Opieka królewska i znaczne dochody pozwoliły na wystawienie w Jedlni pierwszego kościoła już w XIV w. W XVIII w. zadecydowano o konieczności budowy świątyni murowanej. Nie dotrwała do naszych czasów w tamtej formie (na planie krzyża greckiego, zwieńczona dużą kopułą). W jej miejscu możemy jednak obejrzeć murowany kościół o cechach neorenesansowych zaprojektowany przez Stefana Szyllera.
Józef Gacki – ksiądz jakich mało
Poświętne (a właściwie Jedlnia) pamięć o swojej historii zawdzięcza niezwykłemu człowiekowi – patriocie sprzeciwiającemu się rusyfikacji, działaczowi edukacyjnemu, badaczowi historii – księdzu Józefowi Gackiemu.
Józef Gacki przez ponad 35 lat mieszkał w Jedlni. Zajmował się pracą duszpasterską, ale także dokumentowaniem historii Ziemi Sandomierskiej. Opracowane i opublikowane przez niego materiały stanowią do dziś ważne źródło dla badaczy regionu. Zgodnie z ostatnią wolą został pochowany na tzw. Starym cmentarzu, znajdującym się na północ od kościoła. Tam spoczywa także jego wuj – Tadeusz Gacki.
Literatura:
- Szegda-Pesta Danuta (red.), Jedlnia, wieś królewska. Cud, miód i obwarzanki, 2019
- Gacki Józef, Jedlnia, w niej kościół i akta obelnego prawa, 1874, reprint
- Pestka Wojciech, Jak mało… Ks. Józef Gacki (1805-1876). zarys biografii, 2012